Batman is het minst interessante The Batman-personage

Dit artikel bevat minimale spoilers voor seizoen één van The Penguin.

Oké, hou je vingers nog even van je toetsenbord - natúúrlijk was Batman de hoofdpersoon in The Batman - hij blijft het centrale personage van de film. Maar als ik terugdenk aan die film, denk ik eigenlijk vooral aan het prachtige Gotham, de puzzels van The Riddler, de geweldige vertolking van The Penguin en de tevergeefse pogingen van Catwoman om een dierbare te beschermen.

Robert Pattinsons vertolking van Batman is ontzettend goed, maar is een van de laatste dingen die op mijn lijstje van pluspunten staat als het gaat om de film van Matt Reeves. Hoewel de film voor een groot deel draait om de veranderende symbolische waarde van Batman - van ‘angst’ naar ‘hoop’ - denk ik dat hier een bewuste keuze achter schuilt: de Batsignal-spotlight staat niet per sé op Batman, maar wordt vooral gebruikt om de rest van Gotham goed uit te lichten.

Opera, steeg, parelketting, dooie ouders

Na twee decennia aan origin stories en superheldenfilms, moet de formule worden opgeschud: gaan we echt nóg een keer naar de origine van Batman kijken, als we die in zo veel media al hebben gezien? Je kunt ‘m misschien beter overslaan, omdat je je publiek behoorlijk verliest als je het verhaal nogmaals uitgebreid gaat vertellen.

Dit zagen we natuurlijk eerder al bij de Spider-Man films met Tom Holland, waarbij we het hele ‘uncle Ben, spinnenbeet’-riedeltje ook oversloegen. In plaats daarvan pikken we in beide gevallen het verhaal op zodra de helden nét een beetje lekker bezig zijn.

Dat Batman nog in de beginfase van zijn carrière zit, pakt ook lekker uit voor zijn rol in het verhaal: criminelen zijn al wel een beetje bang in het donker, maar vanwege het formaat van Gotham en de frisheid waarmee de legende van de Batman zich over de straten verspreidt, is hij nog niet het ultieme symbool dat we kennen.

Kortom, Gotham heeft nog een rijkelijk gevulde onderwereld waar Batman ook nog niet helemaal wegwijs in is. Hij weet niet altijd zo goed met wie hij het aan de stok heeft, en de corruptie gaat nog een stapje dieper dan hij denkt. Dat heeft voor het publiek een fijne functie: we worden meegenomen op de ontdekkingstocht van zijn detectivewerk. We zien hem in real-time de ontdekkingen maken, in plaats van dat we worden bijgepraat.

Godzijdank geen Batman

Toen voor mij duidelijk werd dat we geen Batman-cameo gingen krijgen in The Penguin, was ik totaal niet teleurgesteld. Hoewel het tof was geweest om Batman meer uit de met angst gevulde ogen van de criminelen te zien, zou zo’n verschijning een beetje buiten de toon van de serie vallen. In The Batman hebben ze die superheldenvalkuil van de herhaalde origin story al ontweken, en de valkuil van het forceren van een hoogtepunt door middel van een cameo hebben ze evengoed ontweken in de serie.

Het is ergens jammer dat we niet één crimineel ’s nachts angst zien uitstralen voor de Bat, en dat zowel Bruce Wayne als de vleermuis niet één keer genoemd worden. Mijn vermoeden is dat dit bewust is gedaan, omdat dit echt een opzichzelfstaand, creatief product is van Lauren LeFranc. Ze is de showrunner en schrijver van de serie, met Matt Reeves als uitvoerend producent naast haar. Hoewel het zich in de wereld van Matt Reeves’ film afspeelt, is dit niet zijn serie - dat bevestigden Matt Reeves en Lauren LeFranc beiden toen we ze spraken in een interviewreeks rondom de serie.

Logischerwijs hebben Batman-fans - waaronder ikzelf - de neiging om te hyperfocussen op de vleermuisman zodra hij ergens in verschijnt, terwijl deze serie júíst dient om de (onder)wereld en diens personages uit te diepen, zonder ze direct te bekijken vanuit de Bat-lens. Als kijker ben je tóch loyaal aan die vent, en heb je duidelijk in je hoofd wie er bij Batman nou eikels en goedzakken zijn. Het morele grijze gebied is juist waar Batman-verhalen floreren, dus is het fantastisch dat we een seizoen lang marineren in de misdaad.

Subjectiviteit is onvermijdelijk

First things first: het is in films en series onmogelijk om de kijker een objectief beeld van een situatie te geven. Zelfs de meest objectieve documentaire moet keuzes maken in wat ze laten zien, waar ze het frame afsnijden, in welke volgorde de beelden worden gezet en wat voor tekst daaronder komt, om tóch gebeurtenissen in een soort narratief aan elkaar te knopen. Daarbij moet je bepaalde dingen uitsluiten en keuzes maken, waardoor je als kijker altijd een bepaalde richting opgestuurd wordt.

Dit is een probleem met verhalen vanuit het perspectief van Batman. Onze verbinding als kijker tot de protagonist is onvermijdelijk: zolang we de superheld volgen, krijgen we automatisch het brilletje van goed en slecht op onze neus gedrukt. Al die iconische Batman-slechteriken zijn daardoor meteen precies dat: slecht. Dat is totaal niet erg - het zorgt juist voor een interessante dynamiek, maar daarover later meer.

Hoe dan ook: we gaan met ons morele kompas in de rechterhand The Batman in, wat zorgt voor een vooroordeel dat we bij een serie als The Penguin niet hebben. We krijgen een veel menselijkere Oz te zien, terwijl hij in The Batman nog maar ‘gewoon’ een oppervlakkige slechterik was.

Daar blijft het niet bij. Sofia, Vic, Sal Maroni, Oz z’n moeder: de onderwereld is nog altijd bitter en gevuld met walgelijke personages, maar van al die personages weten we nu precies waarom ze zo verrot zijn geworden. Al die personages hebben een keihard uiterlijk, maar worden emotioneel volledig uitgekleed. Dit schrijfwerk bereikte een kwalitatief hoogtepunt bij Francis Cobb, gespeeld door Deirdre O’Connell, die we recent over haar rol hebben geïnterviewd.

Letterlijk en figuurlijk naakt

Francis Cobb speelt een belangrijke dubbelrol: enerzijds is ze een motiverende factor voor Oz en een grote inkijk in zijn psyche. Ten grondslag van al onze diepgewortelde problemen ligt vaak tóch jeugd en opvoeding, maar The Penguin trekt het nog een stapje verder door ook helemaal in het perspectief van Francis Cobb te duiken.

Daarin is Francis écht een moeder van een maffiabaas, maar wel eentje die worstelt met een vorm van dementie. Deirdre O’Connell vertelde openhartig over die ervaring: “Ik vond het heel lastig om te accepteren hoe kwetsbaar ik moest zijn in de show. Ik vond het fantastisch om de scènes te doen waarin Francis scherp is en kracht uitstraalt, zoals met Sofia. De andere kant was heel lastig om te doen: mijn vader had de ziekte die Francis heeft, dus de dagen waarop ik me daarin moest verdiepen waren duister.”

Daar gaat ze nog wat dieper op in: “Ik keek bijvoorbeeld video's van mensen die op die manier de kracht en controle in hun leven verliezen. Mensen worden heel verward en hulpeloos en het is pijnlijk om je daar mee bezig te houden.” Een serie die in de psychologie van een maffiabaas duikt, is natuurlijk niets nieuws: Tony Soprano ging vijfentwintig jaar geleden al naar therapie. In The Penguin worden er frisse invalshoeken bij betrokken, door mensen die lijden in Arkham of aan dementie hierin een perspectief te geven.

Tóch een eikel

Je kijkt toch anders naar een maffiabaas als je zijn moeder ziet worstelen met dementie en haar naakt en hulpeloos verward in een badkuip ziet zitten. Leuk en aardig, maar wat heeft dat met Batmans afwezigheid te maken? Nou, The Penguin doet in die afwezigheid van Batman wat bijzonders met je loyaliteit: die wordt namelijk heen en weer getrokken alsof het een touw is tijdens een potje touwtrekken.

We gaan er als kijker wat sceptisch in, omdat we denken te weten een slechterik te volgen. We zien zijn strenge moeder, waar hij een product van is - dus is het wel zijn schuld dat hij de criminaliteit in is geraakt? Vervolgens kruipen we in de perspectieven van Vic en Sofia, waardoor we toch niet helemaal meer aan Oz zijn kant staan, maar er tussenin zitten.

Wat mij betreft is de serie op zijn interessantst als we eindelijk aan de flashbacks rondom Francis en Oz toekomen. Opeens valt hun hele dynamiek op zijn plek en wordt onze loyaliteit tóch weer richting de andere kant geslingerd. Het hele seizoen begrijpen we Oz steeds beter en staan we telkens iets meer aan zijn zijde, maar zodra we hem volledig begrijpen, betekent dat juist dat we niet meer aan zijn kant staan.

Batman is een narratieve Batmobile

Ik ben zelf een beetje klaar met slechteriken die alsmaar genuanceerd moeten worden, zoals eigenlijk iedereen in de MCU sinds Thanos. The Penguin laat zien dat een door en door slecht personage écht niet oppervlakkig hoeft te zijn. Door de serie ben ik kritischer gaan denken over de rol van Batman in dit universum: hij is meer een voertuig om een interessant verhaal mee te vertellen, dan dat hij zelf een interessant personage is.

The Riddler zag zichzelf in Batman, waardoor Bats als perfecte spiegel diende om The Riddler te begrijpen. The Penguin ziet Batman in de eerste film als een probleem. Hoe hij daarmee omgaat leert ons méér over The Penguin. Hoe Alfred zich positioneert ten opzichte van Bruce, leert ons meer over Alfred dan over Bruce. In de meeste Batman-films is Batman niet mijn favoriete personage, maar zijn de kleurrijke types om hem heen juist wat me bijblijft.

In The Penguin krijgen de zijpersonages eindelijk een beetje ademruimte, zonder dat we ze altijd maar zien dealen met hun gevleugelde aartsvijand. Dat is heerlijk, maar het verandert ook hoe ik naar de Batman-films zelf kijk: die werken voor mij het beste als zijn detectivewerk aan het licht brengt hoe enorm interessant en gelaagd al die badguys nou écht zijn. Daarbij is hij zelf vaak een enorm sterk personage, maar de kracht ligt hem vooral in hoe de slechteriken om hem heen hun persoonlijkheid blootgeven door de manier waarop ze met de vleermuis omgaan.

Het belangrijkste deel in de aanloop naar een Batman-film is vaak de onthulling van de antagonist. In The Batman 2 zal The Penguin zeker een rol spelen, maar wie we nog meer gaan zien is tot nu toe het grootste onderwerp van het geroezemoes rondom deel twee. Krijgen we een tragische Mr. Freeze? Een horrorachtige Clayface? Gaan die lafaards eindelijk Condiment King in een film gebruiken? Hoe dan ook weet ik zeker dat we weer een interessant personage gaan leren kennen in de volgende klopjacht van Batman, en daar kan ik niet op wachten.

The Batman en het eerste seizoen van The Penguin zijn te bekijken op HBO Max.