Filmreview: Grave of the Fireflies steelt en breekt harten

Filmklassieker Grave of the Fireflies heeft nooit in de Nederlandse bioscopen gedraaid. Deze zomer - bijna veertig jaar na de oorspronkelijke release - komt daar eindelijk verandering in. Daarom roept Ghibli-fangirl Rogina elke liefhebber, nieuwkomer én scepticus op om massaal naar de bioscopen te trekken en dit meesterwerk op het grote scherm mee te maken. Want ja, het is nog steeds fenomenaal!

Niet lang na de oprichting van de Japanse animatiestudio Ghibli in 1985 kwam de semi-autobiografische oorlogsfilm Grave of the Fireflies uit. Het bleek een internationale tranentrekker die pas écht wereldwijde bekendheid kreeg toen eind jaren negentig en begin deze eeuw gemakken als videobanden en dvd’s mainstream werden en Ghibli-films makkelijker verspreid konden worden.

Grave of the Fireflies is anders dan de meeste megapopulaire Ghibi-titels, zoals Spirited Away, My Neighbor Totoro, Howl’s Moving Castle of het recent verschenen The Boy and the Heron. Sommigen zouden misschien zelfs twee keer moeten kijken om te geloven dat dit echt van dezelfde ‘cozy’ animatiestudio komt. Beelden waarin uithongering, verbrande lichamen, kindermishandeling en andere oorlogselementen centraal staan zijn dan ook zeker niet cozy te noemen, maar laat je niet afschrikken: in dit tragische oorlogsverhaal zitten genoeg tedere momenten en charme om er zelfs bijna veertig jaar later een waardige bioscoopervaring van te maken.

Weeskinderen tegen de wereld

Grave of the Fireflies laat zien hoe twee weeskinderen - grote broer Seita en zijn keuterzusje Setsuko - moeten overleven in de laatste maanden van de Tweede Wereldoorlog. Japan wordt hevig gebombardeerd door Amerikaanse vliegtuigen, waardoor eigenlijk geen enkele plek meer veilig is, en de film schuwt dan ook niet om je het rauwe verdriet en de wanhoop van de kinderen te laten zien. Tegelijkertijd wisselt de film deze momenten ook af met aandoenlijke scènes waarin Seita Setsuko probeert op te beuren, terwijl hij zichzelf groot probeert te houden.

Ze worden tijdelijk opgevangen door hun tante, maar ook daar zorgen onderlinge conflicten en groeiende afgunst voor problemen. Het is een pijnlijk, maar realistisch conflict gezien de omstandigheden. Dat realiseren de kinderen zich ook, waarna ze besluiten te ‘verhuizen’ naar een kleine grot op het platteland gevuld met vuurvliegjes. Je voelt het al aankomen: dit wordt de titulaire ‘grave of the fireflies’. Hou je tissues maar gereed…

Behouden charme

Het was in eerste instantie niet helemaal duidelijk of deze bioscooprelease een remake, remaster of zelfs gewoon de oorspronkelijke versie uit 1988 zou gaan worden. Na wat rondvragen zijn we erachter gekomen dat het gaat om de blu-ray-versie van de film, die dus met verbeterde audio in 1080p te bekijken is. Ik kan dit alleen maar toejuichen. Deze versie houdt zó veel charme van het origineel in stand. Het biedt een mix van rauwe en groezelige animaties en tegelijk de meest prachtige tekeningen van een simpel kommetje stomende rijst die ik in tijden heb gezien. If it ain’t broke, don’t fix it.

De muziek wordt ook meesterlijk afgewisseld met momenten van stilte. Ik ben een voorstander van het vrij regelmatig gebruiken van muziek om emoties of beeld te versterken, maar deze film laat ook de kracht zien van af en toe alleen ambiance of zelfs complete stilte inzetten om het geheel aangrijpender en realistischer te maken. De kracht van Studio Ghibli is in mijn ogen altijd deze combinatie van prachtige beelden en krachtige audio geweest, wat ook in Grave of the Fireflies niet teleurstelt.

Depressie op de loer

Er is vrijwel geen ruimte voor een komische noot in de film, waar we vandaag de dag haast mee doodgegooid worden in veel films wanneer de serieuze scènes te lang doorgaan. Toch heeft Grave of the Fireflies daar een eigen oplossing voor, zodat het niet uitmondt in een té uitzichtloze en depressieve ervaring.

Tragische momenten en grafische beelden van oorlogsslachtoffers worden namelijk afgewisseld met tedere en aandoenlijke momenten tussen Seita en Setsuko. Ghibli neemt ook de tijd voor dit soort tedere animaties, zoals het stuntelig openmaken van een jutezakje of voorzichtig kauwen op een van de laatste zuursnoepjes. Charmante momenten zoals samen ravotten op het strand, een bad delen of vuurvliegjes vangen (met alle risico’s van dien) maken de film een genot om naar te kijken, ondanks de constante brok in je keel.

Bíjna perfect

Hoewel Grave of the Fireflies een bijna perfecte ervaring biedt van een hartverscheurend oorlogsverhaal vol kinderlijke onschuld en bikkelharde opofferingen, waren er toch een paar momenten waarop ik meer van de film verwachtte. Houd wel in gedachte dat ik bewust wat kritischer op verhaalstructuren en het inzetten van bepaalde verhaalelementen let dan de gemiddelde kijker, die gewoon lekker in de film gezogen wil worden.

Er zijn momenten dat de film laat zien dat andere kinderen vrijwel geen impact lijken te ervaren van de oorlog. Dat biedt een erg interessant contrast met het leed van Seita en Setsuko, maar iets wat ik niet tot zijn volste potentie benut zie. Er is niet genoeg confrontatie tussen deze twee perspectieven, terwijl dit een erg krachtig beeld had kunnen zijn in plaats van een subtiele boodschap of kanttekening.

Ook het einde van de film liet me met een hol gevoel achter, een soort cirkel die net niet helemaal rond is. Ik kan het niet helemaal plaatsten. Misschien waren mijn tranen richting het einde van de film gewoon al op, of mistte ik een terugkoppeling naar de eerste, aangrijpende openingsscène van de film. Ik ben benieuwd met wat voor gevoel andere mensen de bioscoopzaal zullen verlaten. Grave of the Fireflies zal hoe dan ook een blijvende indruk achterlaten. Misschien wekt het zelfs een nieuw gevoel van waardering voor de kleine dingen in het leven op, zoals het ook bij mij heeft gedaan.

Grave of the Fireflies is vanaf 28 augustus in Nederlandse bioscopen te zien.