Filmreview: Avatar: Fire and Ash brandt zijn eigen billen

Wat een waar genot dat we niet opnieuw langer dan een decennium hoeven te wachten op een Avatar-vervolg. De derde film, Fire and Ash, beloofde dan ook veel goeds: meer emoties, meer wreedheid en een Pandora zoals je die nooit eerder hebt gezien. Helaas maakt de film deze beloftes niet helemaal waar, waardoor het zijn eigen billen brandt en het nog maar de vraag is of een eventuele vierde film dit recht kan breien.

Avatar: Fire and Ash speelt zich direct af na de gebeurtenissen uit het tweede deel in de filmreeks, The Way of Water. Na de dood van Netheyam, de oudste zoon van Jake en Neytiri, rouwt iedereen op zijn of haar eigen manier. Van escapisme en broeden op wraak, tot rust en kracht putten uit oude gebruiken en het geloof in moedergod Eywa.

Dit onvoorwaardelijke geloof in de omnipotente moedergod heeft een belangrijke functie in de derde film, wat een erg interessante verschuiving in de plot is. Het veroorzaakt niet alleen conflict binnen de Sully-familie, maar creëert ook een podium voor nieuwe vijanden die Eywa de rug toe hebben gekeerd: het Ash-volk, met als leider de indrukwekkende Varang (gespeeld door Oona Chaplin, de kleindochter van Charlie Chaplin).

Helaas maakt de film wat absurde fouten en is dit niet helemaal het vervolg dat fans beloofd werd. De eerste twee uren zijn meeslepend, emotioneel en trakteren je op indrukwekkende nieuwe plotelementen. Het derde uur daarentegen verspilt je tijd door letterlijk de derde akte van The Way of Water na te spelen. Neem de perspraatjes van regisseur James Cameron en de cast - zoals bijvoorbeeld in deze video - dus met een flinke korrel zout. Fire and Ash is een prima vervolg, áls je er met de juiste verwachtingen aan begint.

Eindelijk iets meer dan alleen mooie beelden

De Dolby Atmos 3D-versie van de film trakteert fans op een waar spektakel om je ogen bij uit te kijken. Het is het meer dan waard om Fire and Ash op deze manier te beleven, want het is wederom een prachtige audiovisuele ervaring op het witte doek. Avatar is één van de beste films als het gaat om escapisme, want de immersieve wereld en de flora en fauna van Pandora trekken je drie uur lang even weg uit je eigen omgeving.

Naast de indrukwekkende beelden en de vele POV-shots waardoor je soms het gevoel hebt dat je zelf middenin Pandora zit, is het ook fijn dat sommige personages ditmaal wat meer diepgang krijgen. Neytiri wordt geconfronteerd met een diepe haat jegens mensen, die zij soms zelfs niet kan onderdrukken als het gaat om haar eigen halfbloedkinderen. Dochter Kiri krijgt eindelijk meer te weten over haar complexe bestaan en wat haar connectie is met Eywa. En ook generaal gaat-maar-niet-dood Quaritch krijgt eindelijk wat meer emotionele diepgang, wat het begin lijkt te vormen van zijn redemption arc.

Vliegende handelaren en kamikaze Na'vi

Maar wie dit deel écht de show steelt, is het Ash-volk. Maandenlang wordt dit brute volk omschreven als genadeloos, goddeloos en “een totaal andere kant van Padora”, eentje die je nog niet eerder hebt gezien. Dit is een understatement. Ze zijn inderdaad indrukwekkend en op een treffende show, dont tell-manier krijgen kijkers deze boodschap ook duidelijk mee.

Onder leiding van Varang voeren deze Na'vi dodelijke aanvallen uit op andere Na'vi- volken, zoals de nieuw geïntroduceerde Windhandelaren-clan die als vliegende nomaden vreedzaam door Pandora zweven. Hoe ziet zo'n aanval er dan uit? Wat dacht je van een kamikaze Na'vi die zichzelf in brand steekt en met zijn Ikran-draak regelrecht in een vloot van handelaren vliegt? Of het afsnijden van de connectiestaarten van andere Na'vi, waardoor ze hun connectie met moedergod Eywa verliezen, om die staarten vervolgens als trofeeën te dragen?

Het is imponerend hoe sterk het contrast in genadeloosheid is tussen het Ash-volk en de andere Na'vi-volken, die tot nu toe passief leefden en alleen aanvielen wanneer zij zelf bedreigd werden. Een waardig podium voor een strijd om geloof versus overleven... eentje die helaas niet benut wordt.

De B-schurk gooit roet in het eten

Varang heeft Eywa de rug toegekeerd en gelooft dat vuur, hetzelfde vuur dat “van de berg afrolde” en haar volk bijna vernietigde, het enige pure is op Pandora. Zij wil dit vuur verspreiden en de andere volken laten zien dat Eywa helemaal niet zo machtig is als ze denken. Het is dan ook zonde dat iemand met zulke sterke karaktereigenschappen en motivaties in Fire and Ash wordt gereduceerd tot een zijplot-schurk.

Varang moet namelijk meerdere keren plaatsmaken voor generaal Quaritch en zijn eeuwige kat-en-muisspel om Jake Sully te arresteren. De relatie tussen Quaritch en Varang is wel interessant, maar is ondergeschikt aan de vete tussen Jake en de generaal. Zelfs de overduidelijke en boeiende rivaliteit tussen Varang en Neytiri, wiens geloof alles voor haar betekent, komt niet tot zijn uiting omdat er andere, minder interessante zaken vooruit geschoven worden door de schrijvers.

Dit is puur voor het volgende deel

Het meest ingrijpende wat er in Fire and Ash gebeurd – en dit is geen spoiler, want het wordt absurd genoeg getoond in alle trailers - is dat ‘monkey boy’ Spider als mens de gave krijgt om de lucht van Pandora te kunnen ademen. Zonder hulp van een masker dus. Dit zet een nieuw conflict op, wat vooral weer een opzet is voor vervolgdelen. Nu maken de Na’vi zich zorgen dat wetenschappers de symbiose in zijn lichaam kunstmatig na kunnen maken, waardoor andere mensen ook Pandora-lucht kunnen ademen en kolonisatie dus rap zal vorderen.

Dit cruciale plotpunt wordt in dit derde deel even opzij geschoven om de plot van The Way of Water af te sluiten: de jacht op de walvisachtige Tulkun en hun kostbare grondstoffen. Het laatste uur van de film richt zich hier volledig op en is dus haast hetzelfde als het laatste uur van The Way of Water, maar dan met definitief einde aan deze alienwalvisjacht.

Fire and Ash moet volgens de makers toch iets “totaal nieuws” bieden aan de kijker? Een gevecht om geloof en identiteit, in plaats van om grondstoffen? Een strijd tussen Na'vi-volken, in plaats van wederom tussen het menselijke leger en de Na’vi? Toen de aftiteling over het scherm rolde was de teleurstelling overheersender dan het initiële enthousiasme om de eerste twee uren. Als je tijdens deze lange zit naar de wc moet, doe het dan zeker tijdens de derde akte.

Er gaat iets mis

James Cameron, zijn marketingcampagne en het schrijversteam van Fire and Ash maken dus meer fouten dan eigenlijk gewenst is voor de derde deel in de reeks. Het is bijna moeilijk te geloven dat vijf mensen deze film hebben geschreven, en alsnog zoveel elementen uit voorgaande delen worden herhaald.

Er zijn ook wat steekjes die de schrijvers laten vallen als het gaat om de personages. Terwijl de liefde tussen Kiri en Spider opbloeit, vergeten ze de eerder opgezette romance tussen Lo’ak en Tsireya verder te ontwikkelen. Lo’ak krijgt overigens ook een erg misplaatste scène waarin hij een zelfmoordpoging doet, iets wat totaal abrupt is in een setting waar dit nooit eerder is voorgekomen en meer edgy en angsty overkomt dan echt een verdiend dieptepunt ontstaan uit radeloosheid. Andere alternatieven, zoals de connectie met zijn broer Neteyam opzoeken voor raad, leken hier veel gepaster en voor de hand liggender. Om nog maar te zwijgen over hoe irritant bijdehand ‘puber’ Spider soms kan zijn, zelfs in intense situaties, wat bijna neigt naar hedendaagse Marvel-humor.

Hoop voor het vierde deel?

Is er dan nog hoop voor een vierde deel in de Avatar-reeks? Jazeker, als James Cameron tenminste inziet dat hij zijn beloftes van vernieuwing niet helemaal is nagekomen. Eerder claimde de regisseur dat volgende delen in de reeks een andere focus krijgen, bijvoorbeeld het idee dat Neytiri zelf naar de aarde gaat. Ook het gevaar dat andere mensen kunnen gaan ademen op Pandora als Spider in hun handen valt, is een reële en interessante dreiging. Toch hoop ik dat de strijd tegen de mensheid in devolgende delen wat meer op de achtergrond verdwijnt. Het is nu wel een uitgespeeld plot in de reeks, en de angst bestaat dat dit tot in de eeuwigheid uitgemolken gaat worden onder het mom van ‘niets kan de hebzuchtige en vernielzuchtige mensheid stoppen’.

Als Cameron een heel andere kant van Pandora wil laten zien, moet hij zijn focus ook daarop laten. Wees niet bang om hoofdpersonen echt op te offeren, zoals in The Way of Water. Hou je niet vast aan dreigingen van twee films geleden en durf knopen door te hakken voor een verhaal dat niet voor de zoveelste keer generiek aanvoelt. De aantrekkingskracht van Avatar is uiteraard de pracht en praal, maar het is nog maar de vraag hoe lang deze pracht en praal de leegte en lafheid van een inwisselbaar verhaal kan maskeren voordat mensen er genoeg van krijgen.

Avatar: Fire and Ash draait vanaf 19 december in de Nederlandse bioscopen.