Vr Vrijdag: Oh nee: reclames in virtual reality!

Er is een oud verhaal over een man die in een gehorige flat woont. Elke avond, als de man thuiskomt van werk, trekt hij zijn schoenen uit om ze vervolgens één voor één op de houten vloer laat vallen. Zijn onderbuurman wordt hier steeds bozer om. Hij spreekt uiteindelijk de bovenbuurman er op aan: “Ik probeer te slapen, en net als ik in slaap val hoor ik steeds weer BAM! BAM! van die schoenen van je!”

De volgende avond komt de bovenbuurman thuis en hij trekt zijn schoenen uit. Hij laat er één vallen en herinnert zich dan opeens dat zijn onderbuurman hier last van heeft. Voorzichtig legt hij daarom de tweede schoen geruisloos op de grond. Hij ploft op de bank en drinkt een kopje thee. Na een half uur hoort hij de onderbuurman schreeuwen: “Alsjeblieft! Laat die andere schoen vallen! Dan weet ik dat ik kan slapen!”

Hier komt de Engelstalige uitdrukking ‘the dropping of the other shoe’ vandaan. In het geval van Facebook en virtual reality is zojuist de tweede schoen gevallen. Op het moment dat Facebook Oculus overnam in 2014, was het voor vr-fans een grote angst: gaat Zuckerberg dit nieuwe medium gebruiken voor de verkoop van advertenties? En belangrijker nog: om data te verzamelen op basis van het gedrag van mensen in vr? Het antwoord, blijkt nu, is ja.

Betaald

Dat is op zich niet zo schokkend en verrassend als door sommigen wordt afgeschilderd. Reclame op zich is niets mis mee. Deze site, Gamer.nl, kan bestaan dankzij reclame. Je hoeft geen vast bedrag in de maand te betalen voor je gamenieuws. Reclame hoort bij onze maatschappij. Op tv, in kranten, op de radio en ja: ook online. Zo lang daar duidelijke regels voor zijn (zoals eerlijk zijn over of iets reclame is) is er niet veel aan de hand.

Is het echt heel erg als, bijvoorbeeld, je in Oculus Home af en toe een reclameposter aan je virtuele wand ziet hangen? Of als er in de Oculus Winkel reclame te zien is? Zeker niet als je vr-headset daardoor een stuk goedkoper is, vergeleken met als er niet dat soort extra reclame-inkomsten zijn. Of wat dacht je van free-to-play-games die, net zoals op je iPhone of Android, reclamebanners tonen zodat de maker er geld mee kan verdienen? Niet iedereen is dol op reclamebanners in games, maar het is in elk geval een afweging die de moeite waard is. Waarom zou je niet wat reclames accepteren als je daardoor een ontwikkelaar van een leuke game kan steunen?

Mis

Er zijn echter twee zaken waar nu terecht ophef over is. De eerste is dat de experimenten die Facebook met reclame in vr doet niet draaien om het ondersteunen van gratis diensten of free-to-play -games, maar om betaalde spellen. Hoewel advertenties en product placement in betaalde games op zich ook niets nieuws is, is waar Facebook mee experimenteert niet bepaald klantvriendelijk. Reclame is iets wat je onder voorwaarden tolereert: ik krijg ‘gratis’ tv en daarom accepteer ik een reclameonderbreking. Ik krijg gratis gamenieuws en daarom vind ik het acceptabel dat de website advertenties naast de artikelen zet.

Maar op het moment dat je al de volle mep betaalt voor het spel, is dan nog te verantwoorden dat je als gamer reclame in je spel ziet verschijnen? Je hebt immers al betaald. Een van de redenen dat mensen voor een spel betalen in plaats van te kiezen voor free-to-play-titels, is om van al dat gedoe af te zijn. Gewoon lekker gamen zonder steeds het idee te hebben dat iemand nog iets van je wil.

Kennis is macht

Het tweede probleem is dat virtual reality een manier is om nog meer data over gebruikers te verzamelen. Facebook doet dat nu al op zijn social network. Al jouw gedrag op die site en de apps wordt geregistreerd: waar je een like aan geeft, op wie je reageert, welke berichten je langer aan de site doen plakken, noem maar op. Het gaat er bij Facebook niet of nauwelijks om wat je vrijwillig aan data geeft (naam, woonplaats, leeftijd), maar wat jij doet en wat jou aanzet tot meer interactie met de site. Nu is het al mogelijk om op basis van alleen je likes te bepalen wat je politieke voorkeur is, en zelfs je seksuele geaardheid.

Alle overige data geven een nog completer beeld van wie je bent en wat je interessant vindt. Data die voor adverteerders bijzonder interessant is. Althans, Facebook verkoopt je data niet. Die verkoopt advertenties die dankzij je data zo gericht zijn, dat ze precies bij de mensen terecht komen die de adverteerder wil bereiken. Of dat nu streng Christelijke huisvrouwen zijn die een hekel hebben aan de kleur groen, of mannen van twintig die houden van chocoladerozijnen. Het is de gerichtheid van advertenties op basis van dataprofielen die Facebook zoveel geld oplevert.

In virtual reality komt daar dus nog een boel potentiële data bij. Waar kijk je naar? Waar blijft je blik hangen? Waar kijk je van weg? Maar ook: hoe beweeg je? Ben je fit? Heb je een blessure? Bibberen je handen? Dat en nog veel meer is in theorie af te lezen en op te slaan, waardoor een heel profiel opgebouwd kan worden.

Nog niet

Facebook zegt bovenstaande niet te doen. Het bedrijf benadrukt dat het geen wijzigingen in de gerbuikersovereenkomst of de privacyverklaring aanbrengt, en stelt dat het dit soort data niet verzamelt. Op dit moment is dat ook waarschijnlijk niet aan de hand, al zou het me verbijsteren als Facebook niet in hun laboratoria experimenteert met manieren waarop ze dit soort data zouden kunnen verzamelen. Net zoals dat hoogstwaarschijnlijk in laboratoria bij allerlei techbedrijven gebeurt. Het is gewoon te interessant om niet te onderzoeken wat je kan leren van gedrag in vr.

Het probleem zit hem ook niet zozeer in de dreiging dat Facebook uiteindelijk wel al die biometrische data koppelt aan wat ze al van je weten. Het zou zomaar kunnen dat het bedrijf die stap nooit neemt. Maar zelfs dan is het niet uit te sluiten dat een ander dat wel doet. Nogmaals: het is een zeer verleidelijke en zeer lucratieve bron van informatie. De geschiedenis leert ons dat als ergens geld mee verdiend kan worden, iemand dat ook zal doen.

Actie

Het is dan ook een vergissing om nu alle woede en aandacht op Facebook te richten. Ja, natuurlijk, stem met je portemonnee en zo. Dat is iets waar iedere gebruiker aan moet denken: steun je het gedrag van een ontwikkelaar? Als je in een full price consolegame geld uitgeeft aan microtransacties, moet je niet boos worden als bedrijven meer microtransacties in betaalde spellen stoppen. Blijkbaar vind je het dan dus niet erg, of dat is tenminste het signaal dat je uitzendt.

Hetzelfde geldt voor vr-spellen die wel de volle mep vragen, maar alsnog reclame introduceren. Net zoals het spel Blaston deed. Het nam deel aan het Facebook-experiment, maar kreeg hierdoor zoveel negatieve feedback van gebruikers dat de ontwikkelaar uit het programma stapte.

Maar de echte waakzaamheid zit hem in op blijven letten wat alle vr-bedrijven doen. Valve verzamelt ook data over je gedrag. Microsoft ook. Het is een illusie om te denken dat alleen Facebook het probleem is. Het probleem is dat wij als maatschappij, wij als gebruikers, heel duidelijk moeten weten wie wat met onze data wil doen. Ook de bedrijven die we nu om wat voor reden dan ook wel sympathiek vinden.

Als we niet uitkijken, kunnen vr en ar onze laatste grenzen van privacy wegnemen en al ons gedrag, al onze aandacht en al onze voorkeuren kunnen vastleggen en vermarkten. Dat is geen Facebook-probleem. Dat is een tech-probleem.